Seksuallıq və qloballaşmaya dair

Son vaxtlar dissertasiyamı yekunlaşdırmaq və nəhayət, qiymətləndirməyə təqdim etmək üçün çox oxumalı oluram. Dissertasiyanın üzərində işləyərkən qloballaşma və kapitalizm, Qərb dəyərləri haqqında onlarla qeydlər aparmışdım. Bu qeydlər əsasında seksuallıq və qloballaşmaya dair kiçik bir yazı yazmaq qərarına gəldim.

Qloballaşma son bir neçə onillikdə hər yerdə baş verən hadisədir və onun təsiri insan həyatının bütün sahələrində hiss olunur. Qloballaşmadan əhəmiyyətli dərəcədə təsirlənən bir sahə də seksuallıqdır. Jeffrey Weeks qloballaşan dünyanı Qərb normaları, dəyərləri, davranışları və seksuallıq kateqoriyalarının getdikcə daha çox qarşılıqlı əlaqədə olduğu və digər seksual mədəniyyətlərdə fəaliyyət göstərən, çox vaxt fərqli olanlara meydan oxuyan bir yer kimi təsvir edir. Bu qarşılıqlı əlaqə mədəniyyətlər arasında bir-birinə bağlı olan və ya universallaşdırıla, ya da bir-birinə zidd olaraq təsdiqlənə bilən yeni seksual modellərin yaranmasına gətirib çıxarır.

Jeffrey Weeks britaniyalı sosioloq və seksuallıq tarixçisidir. Weeks "Qazandığımız Dünya: Erotik və İntim Həyatın Yenidən Yaradılması" adlı kitabında Qərb cəmiyyətində seksual norma və davranışlardakı dəyişikliklərin dərin təhlilini təqdim edir. O iddia edir ki, dünyanın artan qloballaşması Qərb norma və dəyərlərinin digər mədəniyyətlərin norma və dəyərləri ilə qarşılıqlı təsirə və nüfuza məruz qalmasına səbəb olub. Nəticədə, bütün dünyada getdikcə bir-biri ilə əlaqəli və bir-birinə təsir edən yeni seksual davranış nümunələri meydana çıxır.

Weeks Qərb norma və dəyərlərinin qloballaşmasının müasir dövlət institutlarının, bürokratiyanın və kapitalist sahibkarlığın hökmranlığı ilə səciyyələnən qeyri-Qərb cəmiyyətlərinin siyasi müasirliyə inteqrasiyası ilə asanlaşdığını göstərir. Bu proses Qərb dəyərlərinin yeni cəmiyyətlərə uyğunlaşması ilə bağlı debat və mübahisələrə səbəb olub və ənənəvi və müasir həyat tərzi arasında toqquşmaya gətirib çıxarıb.

Kitab boyunca Weeks öz arqumentlərini dəstəkləmək üçün tarixi və müasir nümunələrdən istifadə edir və dünyada seksual normalar və davranışlardakı dəyişikliklərin nüanslı görünüşünü təqdim edir. O, bu dəyişikliklərin mürəkkəbliklərini və onların həyatımıza təsirini başa düşməyin vacibliyini vurğulayır. Qazandığımız Dünya seksuallıq tədqiqatları sahəsinə dəyərli töhfədir və qloballaşmanın seksual norma və davranışlara təsiri haqqında yeni perspektiv təqdim edir. 

Bununla belə, qloballaşma prosesi həm də qeyri-Qərb cəmiyyətlərində Qərb dəyərlərinin adaptasiyası ilə bağlı mübahisələrlə nəticələnib. Dipesh Chakrabarty siyasi müasirliyə inteqrasiyanı, yəni müasir dövlət institutları, bürokratiya və kapitalist müəssisələr tərəfindən idarə olunmasını qloballaşan Qərb dəyərlərinin prosesi kimi təsvir edir. Bu, Qərb və qeyri-Qərb cəmiyyətləri arasında bu dəyərlərin adaptasiyası uğrunda mübarizə ilə nəticələnib.

Kolonial liberal və ya marksist baxışların şərtləndirdiyi “əvvəlcə Avropa, sonra başqa yer” kimi modernləşmə və qloballaşma hekayəsi bəzi ölkələri “tarixi zaman”ın ön sıralarında, digərlərini, xüsusən də Azərbaycan kimi post-kolonial "Şərqi Avropadakıları" “tarixin vestibülündə” qoyub. Azərbaycan, Larry Wolffun dediyi kimi, Şərqi Avropa ölkəsinin “konsepsiyasının təkamülü” kimi, bu tarixi dixotomiyanın kənarında yerləşdirilə və Chakrabarty-nin “əvvəlcə Avropa, sonra Azərbaycan, sonra isə başqa yer” postkolonial sxemində bir yerdə yerləşə bilər.

Larry Wolff Şərqi Avropa və Maarifçilik tarixi haqqında geniş yazılar yazan tarixçi və mədəniyyətşünasdır. Wolff “Şərqi Avropanı icad etmək: Maarifçiliyin şüurunda sivilizasiyanın xəritəsi” kitabında Qərb təxəyyülündə Şərqi Avropa konsepsiyasının mənşəyini və təkamülünü araşdırır. O, Şərqi Avropanın Maarifçilik dövründə mədəni bir quruluş kimi yaradıldığını və Avropanın müxtəlif sivilizasiyalarını anlamaq və təsnif etmək üçün istifadə edildiyini iddia edir.

Wolff iddia edir ki, Maarifçilik dövrü Avropanın coğrafi və mədəni varlıq ideyasına əsaslanan yeni sivilizasiya xəritəsinin yüksəlişini ortaya qoyub. Bu xəritə Avropanın müxtəlif regionlarını, o cümlədən Şərqi Avropanı kateqoriyalara ayırmaq və onların dünyadakı yerini anlamaq üçün istifadə edilib. Şərqi Avropa Avropanın ən ucqar nöqtəsi hesab edilib və Qərbi Avropa ölkələri ilə müqayisədə “geri qalma” ilə xarakterizə olunurdu. 

Wolffun fikrincə, Şərqi Avropa anlayışı Şərqi Avropanın insanlarını, mədəniyyətlərini və sivilizasiyalarını müəyyən etmək və təsnif etmək üçün istifadə edilən Maarifçilik dövrünün ixtirası olub. Müəllif bu ixtiranın siyasət, din və mədəni fərqlər də daxil olmaqla bir sıra müxtəlif amillərə əsaslandığını irəli sürür. O, Şərqi Avropa konsepsiyasının region üçün yeni kimliyin qurulmasının bir yolu olduğunu və onu Qərbi Avropadan fərqləndirmək üçün istifadə edildiyini iddia edir.

Kitab boyu Wolff Şərqi Avropa konsepsiyasının təkamülünü və onun regionu anlamaq üçün istifadə yollarını ətraflı və nüanslı təhlil edir. O, həmçinin bu ixtiranın mədəni və siyasi nəticələrini tənqidi şəkildə araşdırır və onun Şərqi Avropanın qavranılması və başa düşülməsi tərzinin formalaşmasında mühüm rol oynadığını iddia edir.

Şərqi Avropanın icad etmək kitabı Şərqi Avropaşünaslıq sahəsinə dəyərli töhfədir və Şərqi Avropanın mədəni və tarixi konstruksiyasına yeni perspektivlər təqdim edir. Kitab mədəniyyətin və kimliyin necə qurulduğunu və bu konstruksiyaların müxtəlif sivilizasiyaları başa düşmək və təsnif etmək üçün necə istifadə edildiyini başa düşməyimiz üçün mühüm rol oynayır.

“Əvvəlcə Avropa, sonra isə başqa yerlər” vəziyyəti Qərb və qeyri-Qərb cəmiyyətləri arasında mədəni münaqişə ilə nəticələnib, çünki ikinci qloballaşmanın gətirdiyi dəyişikliklərə adaptasiya edərək öz mədəni kimliklərini qorumağa çalışırlar. Bu mədəni konflikt xüsusilə Qərb norma və dəyərlərinin qeyri-Qərb cəmiyyətlərinin ənənəvi norma və dəyərlərinə təhlükə kimi baxıldığı seksuallıq sahəsində özünü göstərir.

Jeffrey Weeks-in qloballaşmaya verdiyi “transmilli siyasi və mədəni layihə” kimi tərif dünyamızı formalaşdıran qlobal qarşılıqlı əlaqənin əhəmiyyətini vurğulayır. Weeks-ə görə, qloballaşma üç əsas kateqoriya ilə idarə olunan çoxşaxəli prosesdir: dartınma, intensivləşmə və sürətlənmə. 

Birinci kateqoriya – dartınma – sosial, siyasi, mədəni və iqtisadi münasibətlərin qloballaşması ilə nəticələnən son kapitalist dəyərlərin bütün dünyaya yayılmasına aiddir. Bu, elə bir dünya yaradıb ki, dünyanın bir hissəsində baş verən hadisələr dünyanın digər yerlərindəki icmalara və fərdlərə əhəmiyyətli təsir göstərə bilər. Son kapitalist dəyərlərin dartınması mədəni normaların, dəyərlərin və davranışların homogenləşməsinə gətirib çıxarıb. Bu da yeni kimliklərin formalaşmasına və yeni sosial, mədəni və siyasi hərəkatların yaranmasına təsir göstərir.

İkinci kateqoriya – intensivləşmə – dünyanın artan qarşılıqlı əlaqəsinə və bunun yeni kimliklərin və təşkilatların yaranmasına təsirinə aiddir. Qlobal qarşılıqlı əlaqənin intensivləşməsi siyasi və mədəni ifadənin yeni formalarını yaranması potensialına malik olan yeni transmilli siyasi və mədəni şəbəkələrin yaranmasına səbəb olmuşdur.

Nəhayət, üçüncü kateqoriya – sürətlənmə – nəqliyyat, rəqəmsal media və informasiya texnologiyaları və məhsulun, kapitalın və əmtəələşdirilmiş əməyin yayılması ilə əlaqəli qloballaşmanın sürətli tempinə aiddir. Bu, qlobal əlaqələrin akselerasiyasına və qloballaşma proseslərinin sürətlənməsinə səbəb olub.

Ardı var..

Müəllif: Vahid Əliyev

Vahid Əliyev LGBTİQ+ hüquq müdafiəçisi və ILGA-Avropanın Azərbaycandakı ekspertlərindəndir. Londonda Goldsmiths Universitetində Queer Tarixi üzrə magistr təhsili alıb. Sərbəst tərcüməçi və tədqiqatçıdır. IMAGINE, OC Media, Caucasus Edition, Minority Azərbaycan və bir çox digər təşkilat və qurumlarla əməkdaşlıq edib. İşinin əsas istiqaməti münaqişələr və seksuallıq, kuir nəzəriyyəsi və tarixi, kuir feminizmi və formalaşan LGBTİ+ icmalar və qloballaşma ilə kapitalizmin bu prosesdə rolu ilə bağlıdır. Seksuallıq və gender, kuir tarixi və nəzəriyyələri, sosiologiya və siyasəti ilə əlaqədar müxtəlif növ tədqiqatlarla məşğul olan “Mavi” fikir dərnəyinin təsisçisidir.

Powered by Froala Editor