Naxçıvanda azyaşlıya təcavüz hadisəsi üzrə məhkəmə qərarının hüquqi təhlili

Ruslan Əliyevin LinkedIn-də paylaşdığı hüquqi arqumentlərinə əsasən.

Hadisənin qısa xülasəsi

Naxçıvanda üç hərbi qulluqçunun azyaşlı oğlana qarşı təkrarən cinsi təcavüz törətməsi barədə faktlar ictimaiyyətə açıqlanıb. Zərərçəkənin atası Novruz Musayev prezidentə müraciət edərək ədalətli istintaq tələb edib.
Lakin məhkəmənin qərarı ədalət prinsiplərini açıq şəkildə pozub — təqsirləndirilən şəxslərdən biri cəmisi 9 ay, digəri 1 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib, üçüncü şəxs isə ümumiyyətlə məsuliyyətdən azad edilib. Daha sonra təqsirləndirilənlərin cəzasə 1 il daha artırılıb.

Ən problemli məqam isə budur ki, məhkəmə qərarında təqsirləndirilənlərin “homoseksuallıqdan əziyyət çəkməsi” “psixi pozuntu” kimi göstərilərək cəzanı yüngülləşdirici hal kimi tətbiq edilib.

Hüquqi məsələ

Homoseksuallığın psixi xəstəlik kimi təqdim edilməsi və bu əsasla cəzanın yüngülləşdirilməsi Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsinin və beynəlxalq hüququn açıq-aşkar pozuntusudur.

Hüquqi çərçivə

Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsi:

• Cinayət Məcəlləsi 6-cı maddə: “Cinayət törətmiş bütün şəxslər qanun qarşısında bərabərdirlər.”

• Cinayət Məcəlləsi 21 və 23-cü maddələr: Məsuliyyətdən azadolma yalnız anlaqsızlıq hallarında mümkündür; sərxoşluq və könüllü özünü idarə itirmə hallarına bu aid deyil.

• Cinayət Məcəlləsi 59-cu maddə: Yüngülləşdirici hallar siyahısı qapalıdır; yalnız qanunda nəzərdə tutulmuş hallarla məhdudlaşır. “Digər hallar” istisna təşkil edir və qanunun ruhuna zidd olmamalıdır.

• Cinayət Məcəlləsi 72 və 78-ci maddələr: Psixi xəstəlik yalnız əməl zamanı şəxsin anlaqlığını tam itirdiyi hallarda məsuliyyətdən azadolma yaradır.

• Cinayət Məcəlləsi 291 və 295-ci maddələr: Bilə-bilə ədalətsiz və qanunsuz qərar qəbul edən hakim və ya müstəntiq cinayət məsuliyyəti daşıyır.

Beynəlxalq standartlar:

• AİHM-in 8-ci maddəsi – şəxsi həyata hörmət hüququ; məhkəmələr seksual oriyentasiyaya əsaslanan fərqləndirməni “diskriminasiya” kimi tanıyır.

• ÜST ICD-10 və ICD-11 – 1994-cü ildən etibarən homoseksuallıq psixi xəstəliklər siyahısından çıxarılıb.

• Yogyakarta Prinsipləri (2007) – dövlətlərə cinsi oriyentasiya əsasında hüquqi və tibbi ayrı-seçkilikdən çəkinmək öhdəliyi qoyur.

Tətbiq və Ruslan Əliyevin arqumentləri

Vəkil Ruslan Əliyev yazır:

“Hakim hökmündə ‘homoseksuallıqdan əziyyət çəkmə’ ifadəsini işlədərək onu AİEPP – anlaqlılığı istisna etməyən psixi pozuntu kimi göstərib. Halbuki belə bir diaqnoz mövcud deyil. Bu, beynəlxalq tibbi təsnifatlara ziddir və qanunla qadağandır.”

Əliyevin fikrincə, hakim “gizli tikişlə işləyib” – yəni homoseksuallığı Cinayət Məcəlləsinin 59.1.9 bəndinə (psixi pozuntu) “formaca” uyğunlaşdıraraq hüquqi əsas olmadan cəzanı azaldıb.

“Bu hal birbaşa CM (red. Cinayət Məcəlləsi) 291 və 295-ci maddələr üzrə cinayətdir. Hakim, müstəntiq və prokuror bilə-bilə ədalətsiz qərar qəbul ediblər.”

Vəkilin təhlilinə görə, məhkəmə bu arqumenti psixi xəstəliyə əsaslanmadan, lakin psixi xəstəlik kimi yazaraq “yüngülləşdirici hal” adı altında məsuliyyətdən azadolma tətbiq edib.
Bu, qanunun 23-cü maddəsindəki prinsiplərlə ziddiyyət təşkil edir, çünki:

“Sərxoş və ya təsir altında cinayət törədən məsuliyyətdən azad olunmadığı kimi, homoseksual olması da heç kəsi nə məsuliyyətdən azad edə, nə də cəzasını azalda bilər.”

Əliyev qeyd edir ki, bu hökm:

“Cinayət hüququnun bərabərlik prinsipinə (CM 6) və insan ləyaqətinə ziddir. Homoseksual oriyentasiya nə xəstəlikdir, nə də yüngülləşdirici amildir. Hakimin bunu hökmə salması özü ağır dövlət cinayətidir.”

Beynəlxalq hüquqi qiymətləndirmə

Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin (Dudgeon v. United Kingdom, Toonen v. Australia) presedentləri homoseksuallığın “xəstəlik” kimi təqdim olunmasını insan hüquqlarının pozuntusu sayır. Bu baxımdan, Naxçıvan məhkəməsinin qərarı həm AİHM-in 8 və 14-cü maddələrinə, həm də Azərbaycan Konstitusiyasının 25-ci maddəsinə ziddir.

Təkliflər

Bu hadisə, hüquq-mühafizə və məhkəmə orqanlarının etik və hüquqi tənəzzülünü nümayiş etdirir. Hakimlər və ekspertlər tərəfindən homoseksuallığın psixi pozuntu kimi təqdim olunması:

• Diskriminasiya və mənəvi təhqir xarakteri daşıyır;

• Cinayət Məcəlləsinin 6, 59, 72–78, 291 və 295-ci maddələrinin pozulmasıdır;

• AİHM-in ədalətli məhkəmə və bərabərlik prinsiplərinə ziddir.

Təklif olunur:

1. Qərarın hüquqi qüvvəsinin ləğvi və yenidən istintaq aparılması;

2. Məsul şəxslər (hakim, müstəntiq, prokuror) barəsində Cinayət Məcəlləsinin 291 və 295-ci maddələri üzrə cinayət işi qaldırılması;

3. Psixiatrik ekspertizaların beynəlxalq tibbi təsnifatlara (ICD-11) uyğunlaşdırılması;

4. Zərərçəkənin reabilitasiya və sosial müdafiə hüquqlarının təmin edilməsi.

Powered by Froala Editor