Nəfəs LGBTİ Azərbaycan Alyansı: Vəkillik kampaniyası

Nəfəs LGBTİ Azərbaycan Alyansı aparacağı vəkillik kampaniyasının proqramını təqdim edib.

Nəfəs LGBTİ Azərbaycan Alyansı 2012-ci ildən indiyə qədər Azərbaycanda LGBTİ+lərin hüquqlarının müdafiəsini, sosial inklüzivliyini təmin etmək üçün vəkillik edir. Nəfəs ölkədə LGBTİ+ icması ilə və onun üçün çalışan və fəaliyyətini davamlı şəkildə qoruyan LGBTİ+ hüquq müdafiəsi təşkilatıdır. 2017-ci ildə Azərbaycan polisi gey və ya biseksual olduğu güman edilən kişiləri və eyni zamanda, trans* qadınları həbs edib və onlara işgəncə tətbiq edərək zorakı kampaniya həyata keçirib. Kampaniya son illərdə səlahiyyətlilər tərəfindən bu qəbildə həyata keçirilən ilk ən böyük ov olduğu üçün icma arasında "LGBTİ+ ovu" kimi tanınıb.

2017-ci ilin sentyabr ayının ortalarında digər gey kişilər və trans* qadınlar haqqında rüşvət və informasiya almaq üçün onlarla LGBTİ+i şübhəli ittihamlarla, döyülərək və bəzilərinə elektroşok tətbiq edilərək polis tərəfindən saxlanılıb.

Nəfəs LGBTİ 2017-ci il LGBTİ+ əleyhinə kampaniya ilə əlaqədar beynəlxalq hüquqa aid bütün məlumatları toplayıb və xüsusilə də, seksual oriyentasiya və gender kimliyi ilə əlaqədar qanun və qaydalara diqqət çəkib.

Ümumiyyətlə, BMT-nin İşgəncələr üzrə Xüsusi Məruzəçisinə görə, işgəncə və digər pis rəftarların qadağan edilməsi zamanı jus cogens normasından istifadə edilir və istənilən halda mütləq olaraq qalır. BMT-nin Prinsiplər Bürosunun saxlanma məntəqəsində və ya həbsdə qorunma ilə bağlı ilk prinsipi azadlıqlarından məhrum edilmiş hər kəsə "insanlıq və insan şəxsiyyətinin özünəməxsus ləyaqətinə hörmətlə yanaşmaq" lazım olduğunu və bunun həyata keçirilməsində heç bir fərq qoyulmamalı olduğunu söyləyir.

Ayrı-seçkilik elementləri və qurbanın həssaslığı işgəncə və digər pis rəftarın qiymətləndirilməsində vacib amillərdir. Məsələn, İşgəncələrə Qarşı Konvensiyanın 2 saylı Ümumi Şərhində "mental və ya fiziki zorakılığın və ya istismarın ayrı-seçkiliklə istifadə edilməsi" göstərici olaraq qəbul edilir və ən həssas insanlar arasında yer alan azlıqlara və ya marjinal fərdlərə və ya əhaliyə aid edilir. Bundan əlavə, həssaslıq müxtəlif şəxsi və ya ətraf mühit amillərinin qarışığı nəticəsində yarana, təsirlənə, səbəb ola, şiddətlənə və ya yüngülləşdirilə bilər. BMT-nin İşgəncələr üzrə Xüsusi Məruzəçisinə görə, bu davranışın işgəncə və digər pis rəftara bərabər olub-olmadığını qiymətləndirərkən, bu cür qiymətləndirmədə “bir tərəfdən, sosial marginallaşma ilə digər artan həssaslıqlar və risklərə məruz qalma arasındakı əlaqə, digər tərəfdən isə, işgəncə və pis rəftar nəzərə alınmalıdır."

Həbs və nəzarət məntəqələri gücün asimmetriyası, damğalanma və ayrı-seçkiliyin həssaslığını təşkil edən digər amillərlə birlikdə işgəncə və pis rəftar ehtimalını artıra biləcəyi mühitlər arasındadır. Məsələn, İşgəncələr üzrə Xüsusi Mühəndisin dediyi kimi, "azadlıqlarından məhrum edilmiş şəxslər kobud şəkildə rəğbətə, resurslara və ya qorumaya layiq olmayan insanlar kimi qəbul edilir, bu da onlara qarşı işgəncə və pis rəftar riskinin artmasına səbəb olur" və həssaslıq digər xüsusiyyətlərin qarışığı ilə daha da ağırlaşa bilər. Bunun üçün dövlətlər işgəncə və pis rəftar iddialarını araşdırmalıdır.

Beynəlxalq hüquq və seksual oriyentasiya və gender kimliyi ilə bağlı müxtəlif insan hüquqları sistemləri LGBTİ+lərin işgəncə və pis rəftara qarşı həssaslığını vurğulayır. Məsələn, BMT-nin Seksual Oriyentasiya və Gender Kimliyi üzrə Xüsusi Məruzəçisinə görə, şəxsin həqiqi və ya ehtimal edilən seksual oriyentasiya və gender kimliyi səbəbi ilə cinayətkar sayıldığı, damğalandığı, təqib edildiyi və ya təcavüz edildiyi mühitlər; gender və seksuallıq mövzusunda cəmiyyətin dominant normalarına uyğunsuzluğu; xüsusilə də, bir dövlət məmurunun (işçilərinin) cəlb edildiyi hallar, istər aktiv olsun, istərsə də razılıq əsasında, hamısı işgəncə və ya pis rəftara səbəb ola bilər.

LGBTİ+lərə qarşı zorakılıq və ayrı-seçkilik ilə bədgümanlıq anlayışı arasındakı əlaqənin tanınması zorakılığın təzahür etdiyi sosial konteksti müəyyənləşdirməyə kömək edir. Məsələn, Azul Rojas-ın Marində polis məmuru tərəfindən tutulan şəxsin zorlanması ilə əlaqədar şikayətdə Amerika İnsan Hüquqları Komissiyası (IACommHR) LGBTİ+lərə qarşı zorakılığın "gender normalarına zidd hesab edilənləri cəzalandırmaq istəyi olan gender əsaslı zorakılıq forması" olduğunu vurğulayıb. O, seksual zorakılığın LGBTİ+lərə qarşı törədildikdə xüsusi bir məna qazana biləcəyini ifadə edib, çünki bu, qurbanları kim olduqlarına görə cəzalandırmaq və alçaltmaq üçün istifadə edilə bilər.

Eyni işə dair son qərarda Amerikalararası İnsan Haqları Məhkəməsi (IACtHR) eyni yanaşmanı dəstəkləyib. Məhkəmə təsdiqləyib ki, LGBTİ+lərə qarşı stereotipik təhqirlər və dövlət aktyorunun təcavüzü, həqiqətən də, "ayrı-seçkilik məqsədini ortaya qoyur, buna görə də, bu, qərəzə əsaslanan zorakılıq aktıdır" və bu səbəbdən də, işgəncə aktıdır. Bundan əlavə, IACtHR işgəncə və pis rəftarın mənasını daha da ətraflı izah edərək, qurbana birbaşa təsir etməklə yanaşı, bütün LGBTİ+ icmasına "bütün sosial qrupun azadlığını və ləyaqətini təhdid edən bir mesaj" verdiyini vurğulayıb.

Hadisənin niyyətini və nəticədə, ortaya çıxan əzabların şiddətini qiymətləndirərkən, IACtHR işgəncə anlayışının məqsəd elementinə seksual oriyentasiya və gender kimliyinə əsaslanan ayrı-seçkiliyi daxil edir. Bir hərəkətin LGBTİ-lərə qarşı qərəzdən qaynaqlandığını müəyyən etmək üçün IACtHR aşağıdakı göstəriciləri qəbul edib: ‘ayrı-seçkiliyə əsaslanan zorakılığın nümunəsi və xüsusiyyətləri; qurbanın seksual oriyentasiyasına və ya gender kimliyinə istinad edərək, davranış zamanı və ya həmin andakı kontekstdə günahkarlar tərəfindən edilən ayrı-seçkilik təhqirləri, şərhlər və ya jestlər' və ya 'başqa motivlərin olmaması'.

IACtHR işgəncə və pis rəftar iddialarını tez və effektiv şəkildə araşdırmaq üçün dövlətlərin vəzifə məsuliyyətini dəfələrlə vurğulamışdır. Sonradan, mümkün olan ayrı-seçkilik motivlərini araşdırmaq üçün lazımi səylə hərəkətə keçməmək bir növ pis rəftar təşkil edə bilər. Əgər ayrı-seçkilik motivləri ilə bağlı konkret əlamətlər və ya şübhələr varsa, dövlətlər bu motivlərin mümkünlüyünü qiymətləndirmək məcburiyyətindədirlər.

IACtHR-in bununla bağlı standartları aşağıdakılardır: sübutların toplanması və qorunması; həqiqəti aşkar etmək üçün bütün praktik vasitələri araşdırmaq; və "ayrı-seçkilikdən qaynaqlanan zorakılığı göstərə biləcək şübhəli faktlar nəzərdən qaçırmadan tam əsaslandırılmış, qərəzsiz və obyektiv qərarlar vermək". Bu standartları qurarkən IACtHR ilk növbədə avropalı həmkarının məhkəmə təcrübəsinə əsaslanıb; məsələn, Naçova və digərləri Bolqarıstana qarşı (43577/98 və 43579/98. 6 iyul 2005 -ci il tarixli qərar); İdentoba və digərləri Gürcüstana qarşı (73235/12. 7 oktyabr 2014 -cü il tarixli qərar); Begheluri və digərləri Gürcüstana qarşı (28490/02. 7 yanvar 2015 -ci il tarixli qərar).