#SevgiEləSevgidir

Son illərdə ölkədə kuir diskurs “Sevgi elə sevgidir” üzərində qurulub. Həştəq və ya sloqan Qərbdə formalaşıb və 70-ci illərdən başlayaraq LGBTİQ+lərin (bəlkə də lezbiyan və gey daha uyğun olardı) cəmiyyətlər tərəfindən qəbul olunmasında, qürur yürüşlərində və digər hadisələr vaxtı işlədilib. Hazırda bizdə də bu həştəq və sloqan geniş istifadə olunur. Mənasız və faydasız tavtalogiya kimi səslənməsinə baxmayaraq, bu sloqan işləndiyi əksər yerlərdə homoseksual[1] sevginin heteroseksual sevgiyə oxşadığını qeyd edir. Buna əsaslanaraq deyərdim ki, sloqan heteroseksuallara onlara bənzəyən homoseksualları və onların sevgisini qəbul etməyi tövsiyə edir. Əlbəttə, axı hər kəsin sevmək hüququ var və heç kimin bu hüququ bizim əlimizdən almaq haqqı yoxdur.

Dünyanın hər yerində olduğu kimi, ölkəmizdə də LGBTİQ+ hüquqları və siyasətində “sevgi” ifadəsinin proliferasiyası nəzərə çarpacaq qədər artıb. Bu sloqan, əsasən, eynicinsli və ya gey nikahların qanunla qəbul olunmasına çalışan qruplar tərəfindən istifadə edilir. Bununla da, sevgi Lisa Duggan-ın homonormativlik[2] adlandırdığı terminin əsas apsektlərindən birinə çevrilir. Homonormativlik gey (nadir hallarda TİQ+) həyatını mahiyyətcə normal göstərməyə çalışan siyasi cəhddir və normativ heteroseksuallıqla eyniləşdirilir.[3] 

Müasir dövrdən, yəni 19-cu əsrdən başlayaraq romantik sevgi mənəvi absolutluq məkanına daxil olmuş və insan həyatının ən ali məqsədi kimi formalaşmışdır. Sevgi müasir insanın heç kim tərəfindən inkar edilə bilməyəcək bir dəyərinə çevrilmiş və homoseksual siyasətin meynstrimə qoşulmasına təkan vermişdir. Sevgi müasir dünyada ‘azğın’ seksuallığa və seksual təcrübələrə qarşı kəskin münasibətlərin yumşaldılmasında istifadə edilir. Sevgi termininin istifadəsi kuirlərin cisheterolarla eyni hisslərə sahib olduğunu və bununla da, eyni hüquqi və institusional müdafiəyə, eyni zamanda qəbullanmaya layiq olduğunu təklif edən mexanizmdir.

Sevgi müasir insana dəyər qazandırır, onu dəyərli edir. Biz sevgimiz ilə, cütlük kimi münasibətlərimiz ilə tanınırıq, qəbul olunuruq. Lauren Berlant sevgini yaxşı həyat yaşamağın fundamenti kimi təqdim edir. O, bir insanın həyatı haqqında danışarkən hekayəsinin sevgi süjeti üzərində qurulmasına diqqət edir. Sanki insanın varlığı və ya həyatı yalnız onun yaşadığı romantik hisslər, partnyoru (monoqam münasibət əsas götürülür) ilə keçirdiyi günlər üzərində qurulur. Berlanta görə, sevgi öz axarı ilə gedən bir nəsnə deyil, müəyyən bir həyat formasının əsasının qoyulması ilə qurulur. Sevgi üzərində qurulan həyat forması digərlərindən seçilir, çünki bu, həkim və ya müəllim olmaq kimi həyat forması deyil, bir insanın istəyə biləcəyi yeganə həyat yolu kimi təqdim edilir.[4] Bunu, xüsusilə, yaşlı ailə üzvlərimizin bizə verdikləri suallarda hiss etmək mümkündür. Məsələn, dost-tanışdan kimsə evlənəndə evdə səslənən “sən nə vaxt tərpənirsən”, ya da nənələrimizin bizə ünvanladığı “sevgilin (sevdiyin) var” sualları, yaxud da elə evlənən dost-tanışın evlilikdən sonra bizimlə keçirməyə vaxtının az olmasını göstərmək olar ki, sevgi və onun üzərində qurulmuş evliliyin bizim həyatımızın necə bir ayrılmaz və ən çox istənilən hissəsinə çevrilərək konstruksiya olunduğunu görək.

Müasir sevginin tarixinə baxsaq, onun yaxşı yaşayış haqqında müəyyən ehtimallar daşıdığına şahid oluruq. Bu ehtimallar az istənilən, qəbul olunmayan, azğın yaşayış kimi müəyyən həyat formalarını kənarlaşdıraraq sosial nizamı istehsal edir. Bəzi Qərb ölkələrində homoseksual münasibətlərin də bu nizama daxil olmasına baxmayaraq, sevgi anlayışı hələ də bütün digər münasibətləri əhatə etmir.

Hüquqi cəhətdən tanınmağa — bərabər evlilik hüququ, övladlığa götürmə və s. çalışan gey hüquq aktivistləri “sevgi elə sevgidir” deməklə həmin nizama daxil olmağa, normallığın növlərindən biri olmağa çalışırlar. Bununla da, normallığa bənzədiklərinə görə tanınmağa və qəbul olunmağa layiq olduqlarını göstərirlər. Duggan bu tip gey istəkləri mühafizəkar homonormativ düşüncənin bir hissəsi kimi görür. Yəni gey olmaq alternativ kimi konstruksiya edilir və sayca üstün forma olan heteroseksuallığa ziyan vurmayan statistik bir fərq kimi ortaya qoyulur.[5] Yəqin ki özünü müdafiə etməyə çalışan homoseksualların “onsuz da əhalinin 10%-i LGBTİQ+lərdir, biz həmişə var olmuşuq, biz də sizin kimi insanıq” və s. kimi fikirlər səsləndirdiyini və onların da sevməyə və sevilməyə layiq olduqlarını söylədiklərini görümüsüz. Bu isə özlüyündə heteroseksual sevginin bütün geylərin xəyal etdiyi və istədiyi bir meyar kimi qurulmasına gətirib çıxarır. Bu, xüsusilə, LGB-nin evlilik və övladlığa götürmə hüquqlarının tanınması uğrunda aparılan mübarizələrində aydın görünür.

Əlbəttə ki, kuirlərin belə bir tanınma və qəbulolunma istəyi tamamilə anlaşılandır. Məsələn, lezbiyan cütlüklərin görünməzliyi onların münasibətlərinin real və sevgi dolu olmamasına dair fikirləri legitimləşdirirdi. Ona görə də, homoseksual bağların və ailələrin ictimaiyyətdən silinməsi fonunda gey və lezbiyan siyasi hərəkatlarının çox vaxt tanınma və qəbul olunma, sevgi və nikah iddialarından başqa seçimi olmurdu. Bir çox kuirin başına gələn kədəri və ya kuir itkisinə üzülərkən onun həyatının yaxşı, rahat və xoşbəxt anlarını əhatə edən məqamlar vurğulanır. Halbuki, kuir həyat tərzi nümayəndələri, əslində, həyatlarının necə acınacaqlı keçməsi ilə daha çox xatırlana bilərdi.[6] Buna əyani misal kimi, son illərdə uğur qazanmış Call Me by Your Name filmini göstərmək olar. Filmin hekayəsi homofobiyadan uzaqda özünə sığınacaq tapmış iki kişinin sevgisini əhatə edir. Rejissor film vasitəsilə sevginin ənənəvi oğlan-qız formasından fərqli bir formasının oğlan-oğlan formasının qəbul olunmasına çalışır. Halbuki, kuir həyatı bu qədər asan deyil və milyonlarla kuir evsiz, işsiz və bədbəxt həyat yaşayır. Buna baxmayaraq, yenə də sevgi kuirliyin əsas aspekti, qəbullanmanın əsası kimi göstərilir.

LGBTİQ+ aktivist və hüquq müdafiəçilərinin təkcə Azərbaycanda deyil, həm də bütün dünyada irəli sürdüyü bu cür siyasət, homoseksual sevginin normallaşdırılması və universallaşdırılması hərəkatın uzunmüddətli fəaliyyətinə mənfi təsir göstərir. Homoseksual siyasəti “sevmək hüququna” çevrilən və bir çox digər insanları və təcrübələri, xüsusilə, transgenderləri kənarlaşdıran siyasətə dönüşür. Çünki transgenderlərin siyasi məqsədləri təkcə sevgi ilə çəvçivələnə bilməz.

“Sevgi elə sevgidir” sloqanını təbliğ edən və sevginin qəbul olunmasına çalışan aktivistlərin mübarizəsi, əslində, hörmətliliyin qazanılmasına hesablanıb. Tarix boyu hörmətlilik anlayışı kimliyin, xüsusilə millət kimliyinin konstruksiya olunmasında xüsusi rol oynayıb. Mosse-in iddialarına görə, burjua məhsulu olan hörmətlilik anlayışı normallığı müəyyənləşdirir və “sağlam cəmiyyətin” normalarını, davranışlarını və əxlaqını ifadə edir. Nəticədə, normallıq və anormalllıq müasir hörmətlilik anlayışının əsas xüsusiyyətlərinə çevrilir. [7] Gey və lezbiyan hörmətliliyi də homoseksuallığın burjua konstruksiyası olan sevgi ilə müəyyən edilməsinə fokuslanır. Mosse iddia edir ki, “kişilik idealı burjua cəmiyyətinin əsasını təşkil etmişdir. Kişilik mövcud — normal və anormallıq hesab edilənlər arasındakı nizamı qorumaq üçün tətbiq edilmişdir.”[8] Sevginin kuir münasibətlərin müdafiəsi olaraq istifadəsi də burjua modelini möhkəmləndirir. Əgər Mosse kişiliyi burjua cəmiyyətinin əsas komponenti sayırdısa, müasir dövrdə də ‘düzgün’ maskulinlik performansı geylərin hörmətlilik siyasətinin, burjua gey icmasının əsas hissəsinə çevrilib.[9]

Homoseksual sevgisi heteroseksuallığa neytral və təhdid kimi görsənməyən alternativ olaraq konstruksiya olunur və eyni zamanda, heteroseksual cütlüyün hegemon mövqeyini şübhə altına almır. Eyni zamanda, heteroseksual məişət məkanlarının qadınların zorakılığa məruz qaldığı və istismar edildiyi məkan olduğunu iddia edən və onun legitimliyini sorğulayan feminist siyasətə dəstək vermir. Bunun əvəzində, gey sevgi siyasəti bu cür heteroseksual məişət tənzimləmələrini arzu olunan, istənilən ideal bir məkan kimi təyin etməyə çalışır. Bununla da, Duggan-ın da qeyd etdiyi kimi, homonormativ siyasi ideallar kuirliyi məişət məkanı ilə məhdudlaşdırır və “şəxsi olan siyasidir” feminist sloqanını rədd edir. Homoseksual sevgi şəxsi və qeyri-siyasi olaraq başa düşülür, gey və lezbiyanların qeyri-siyasi həyat sürmələri üçün mübarizəsini doğru və ya zəruri kimi qələmə verir.[10]

Berlant iddia edir ki, şəxsi həyat fərdin hər hansı bir gücə malik olduğu yeganə material kimi görülür.[11] Yəni bir insan yalnız onun uğurlu şəxsi həyatı — əbədi sevgisi, ailəsi, uşaqları olarsa, gücə sahib olur. Bunu da Dugganın sözləri ilə desəm, qeyri-siyasi şəxsi həyat siyasətinin məqsədi evlilik bərabərliyi uğrunda mübarizədə qalib gəlmək və ‘sonra da evdə əbədi olaraq yemək bişirməkdir’.[12] Bəs yeməkdən daha çoxunu əldə etmək istəyənlərimiz? Onlara nə olacaq? Kuir siyasəti cishetero cəmiyyətə sentimental tolerantlıq fantaziyasından — sevginin qəbul olunması, kuirlərin də xoşbxət ailəsinin olmasından — əlavə nəsə təklif etmək istəyirsə, o zaman müqaviməti və bədbəxtlik hissini özündə saxlamalıdır. Homoseksual və ya LGBTİQ+ siyasəti insanları sevgiyə, onun qəbul olunmasına çağırmaqla və bunun sayəsində əldə edəcəyi dəyişikliklərlə özlərini sadəcə hazırkı dünyanın növbəti bir tələbinə çevirirlər. Cisheteroseksual cütlükləri təqlid etmək əvəzinə, kuir siyasəti məişət və romantikanın mövcud formalarını məhv etməyi hədəfləməlidir. Bu hərəkat romantika və dostluq, seksuallıq və gender arasındakı sərhədləri dağıdan bir hərəkat ola bilər. Buna isə fərqliliklərimizi özəlləşdirməyə çalışmaqla deyil, həqiqi kollektiv siyasi mübarizə forması ilə nail olmaq mümkündür.

[1] Homoseksual və gey deyərkən mən cisgender homoseksual və biseksual kişi və qadınları nəzərdə tuturam. Gey — termin olaraq uzun müddət həm müasir icma daxilində, həm də ədəbiyyatlarda LGB-ləri ifadə etmək üçün istifadə olunub.

[2] Homonormativlik termini adətən homomillətçilik ilə eyni işlədilir. Məqalənin davamında Mosse-in hörmətlilik və millətçilik arasında qurduğu əlaqə ilə hörmətlilik və homomillətçiliyi mübahisələndirmişəm.

[3] Duggan, Lisa. 2002. ‘The New Homonormativity: The Sexual Politics of Neoliberalism’, in Ruth Castronovo & Dana D. Nelson (eds), Materialising Democracy: Toward a Revitalised Cultural Politics, Durham: Duke University Press.

[4] Berlant, Lauren. 2012. Desire/Love, New York: Punctum Books.

[5] Duggan, Lisa. 2002. ‘The New Homonormativity: The Sexual Politics of Neoliberalism’, in Ruth Castronovo & Dana D. Nelson (eds), Materialising Democracy: Toward a Revitalised Cultural Politics, Durham: Duke University Press.

[6] Ahmed, Sara. 2010. The Promise of Happiness, Durham: Duke University Press.

[7] Mosse, George L. 1985. Nationalism and Sexuality. London: The University of Wisconsin Press.

[8] Ibid.

[9] Houlbrook, Matt. 2006. Queer London: Perils and Pleasures in the Sexual Metropolis, 1918–1957, Chicago: University of Chicago Press.

[10] Duggan, Lisa. 2002. ‘The New Homonormativity: The Sexual Politics of Neoliberalism’, in Ruth Castronovo & Dana D. Nelson (eds), Materialising Democracy: Toward a Revitalised Cultural Politics, Durham: Duke University Press.

[11] Berlant, Lauren. 2012. Desire/Love, New York: Punctum Books.

[12] Duggan, Lisa. 2002. ‘The New Homonormativity: The Sexual Politics of Neoliberalism’, in Ruth Castronovo & Dana D. Nelson (eds), Materialising Democracy: Toward a Revitalised Cultural Politics, Durham: Duke University Press.

Powered by Froala Editor